Beschouwingen Afrika – 4 Over familietradities, clans en tribes
De sociale structuur van Afrika (en naar ik vermoed ook Azië) is zo onderscheidend, zo jaloers makend. Men leeft als het ware van elkaars bloed. Ben je familie en hou jij je aan de familietradities dan maak je tot in de eeuwigheid deel uit van deze speciale ‘bond’. Tot in de eeuwigheid want de voorouders spelen een heel belangrijke rol in het actuele familiegebeuren. Zij zijn aanwezig in hun dagelijks leven als eten en drinken.
Een neef van je moeder heeft een status die zelfs belangrijker is dan die van je eigen kind. Ontmoet jij je neef en heb je een stuk fruit, dan deel je dat royaal met hem. Als jij het goed hebt, heeft de neef het ook, altijd en overal goed. Er is wel een hiërarchie. Ga je een huisje binnen met vijf kinderen en je hebt één snoepje in je hand dan gebeurt er even niets. Dan zal het oudste kind het snoepje nemen en dat delen met de vier anderen. Geheid. Is het niet deelbaar zal het geschenk gewoon niet worden aanvaard.
Het kwam de familie ter ore dat een oom een goede betrekking in de regering had gekregen nadat de Engelsen het land verlieten. De oude Engelsman, de voorganger van oomlief, had een mooi huis, een lekkere tuin met flink wat grond. Hij woonde daar al tientallen jaren met zijn vrouw en personeel. De Engelsman eruit de Afrikaan erin en zie wat er gebeurde. Binnen een week diende zich de eerste familieleden aan, een twintigtal mannen en vrouwen met een zestigtal kinderen. Deze werden aan de poort begroet en verwelkomt in de traditie van de familie. De maaltijden werden gedeeld, het huis en de tuin werden gedeeld. Als vanzelfsprekend volgden nieuwe familieleden tot er meer dan 150 mensen in dat ene huis woonden. Deze traditie van delen, van bij elkaar blijven is soms zwaar (voor die ene man) en gemakkelijk voor de overige 149! Soms wordt het de succesvolle, hardwerkende Afrikaan zelfs te veel. Dan vlucht hij uit die sociale structuur, verhuist naar een dorp kilometers verder waar hij niet hoeft te delen, totdat hij weer ontdekt wordt en verder zal moeten.
Die tradities worden bewaakt door de clanoudsten. Zij zijn de mannen die nooit blootsvoets lopen en altijd een grote kleurrijke parasol boven het hoofd worden gehouden. Zij worden oprecht gewaardeerd door hun dorpsgenoten. Een ‘raad van wijzen’ is samen met de clanoudste dan ook elke morgen even op bezoek om hun respect te bewijzen aan die clanoudste. Van dit bezoek gaat ook een waarschuwing uit, immers, komen niet alle leden van de raad op bezoek, dan weet deze dat zijn leiding niet meer wordt gedragen. Dit is toch heerlijk ‘kort op de bal’ waar het de acceptatie van de leider betreft? De clanoudste bepaald ook wie met wie gaat trouwen. Wie de jacht gaat openen en wanneer de dankfeesten, offerfeesten en andere feesten worden gehouden.
Er zit een hiërarchie achter deze clan, er zijn tientallen, die tot een tribe, een stam behoren. Ook deze stam heeft een stamoudste en de clanoudsten vormen een soort ‘raad van advies’. Niet dagelijks, de afstanden kunnen enorm zijn, maar regelmatig komen de clan- en stamoudsten bijeen om de perikelen te bespreken. De meeste perikelen gaan over de prijzen van hun vee, het eigendom van grond en water en de voorgenomen huwelijken met de daarbij behorende bruidsschatten.
Het is uitgesloten dat een jonge man, of überhaupt een vrouw tot clan- of stamoudste wordt gekozen. Hier is de leeftijd een teken van wijsheid. Wijsheid op alle vlakken die nauwelijks tegenspraak duldt. Zelfs onze zestig jaren komen nog tekort, we zien hier clan- en stamoudsten die 80 jaar en ouder zijn, nauwelijks kunnen zien, nog maar een beetje kunnen lopen, maar desalniettemin toch hun functie uitoefenen.
Een kleine groep is een tribe, een verzameling tribes is een clan, daarboven komt een Koning met een echt land. Er zijn gevallen bekend dat hetzelfde land geregeerd wordt door twee verschillende Koningen, maar dat terzijde. De Koning heeft vaak mythische krachten, denk dan aan een naam als de Lion King. Deze leven nog in Afrika en aan hun wordt de leeuwenmoed en leeuwenwijsheid toegeschreven. Natuurlijk hebben zij eigenhandig een leeuw gedood, maar welke man heeft dat niet tegenwoordig? De Lion King schijnt ook de elementen te kunnen beïnvloeden. Doordat hij één was met de kosmos kan hij het laten regenen, de regen laten stoppen, zorgen voor zon, voor licht, voor een rijke, vruchtbare aarde.
Zijn belangrijkste status kun je aflezen aan zijn aantal vrouwen. We lazen dat recent nog, een Koning met 300 vrouwen (hij had slechts 170 kinderen, omdat de vrouwen niet in zijn telling werden meegenomen) zo gek nog niet is. Wanneer je daarover als een Afrikaander nadenkt, wordt dat ook meer begrijpelijk. De Koning kiest ervoor zijn gebied te vergroten, door vrouwen te huwen uit andere gebieden. Feitelijk precies zoals het in onze Middeleeuwen ook van toepassing was, zei het met een enkele vrouw, maar TIA (een voor ons gevleugeld begrip: This Is Africa, wanneer we een situatie tegenkomen die anders is dan wij domme Europeanen verwachten.).
Natuurlijk beslecht de Koning disputen waar de tribe en clanoudsten zijn wijze raad vragen. Dit gaat weer vooral om de grootte van de bruidsschat en de overdracht van grond. In het hedendaagse, toch moderne Kenya hebben we van meerdere jonge kerels gehoord dat huwen voor het 30e jaar echt niet mogelijk is. Een bruidsschat van $ 1.000 tot $ 5.000, we hoorden een zielig verhaal van een jonge man met een goede baan, die hopeloos tegen de $ 30.000 aankeek voor zijn geliefde, moet anno 2013 écht bij elkaar gespaard worden met een inkomen van $1 tot $ 2 per dag. Of dat nu in koeien, ossen of kamelen betaald wordt, of in harde valuta maakt niet uit, maar een dochter levert maar eenmaal geld op, dat is als ze huwt. In feite bepalen de tribe en clanoudsten hiervoor de mores, omdat de gezinnen zelf hier overdreven verwachtingen op nahouden, daarnaast, wordt het besloten door een ‘wijs man’ is er ook geen discussie meer.
Naast de hoogte van de bruidsschat is er de zaak van grond. We vinden het fascinerend de oorsprong van de eigendom van de grond te bespreken, maar daarvoor is deze tekst te kort. Want wie heeft het ooit in zijn bolle hoofd gehaald te zeggen dat dit precieze stuk grond zijn eigendom is, of van zijn vader of grootvader. Wat is de rol van de regering daarin geweest. Is het alleen de grond, of ook het water en de andere delfstoffen als goud en kobalt. Nou ja, in Afrika is dit nóg mistiger dan in de rest van de wereld. In Tanzania is de tegenstrijdigheid het meest treurig. Men mag zelf als 100e generatie die een specifiek stuk land heeft bewerkt geen land doorverkopen. Je verkoopt dat aan de regering, voor zeg $ 1.000 en de regering, liever nog de corrupte ambtenaar geeft je grond aan de nieuwe eigenaar in lease (zoals gezegd, grond mág niet worden verkocht) voor een bedrag van $ 10.000. Je weet zeker dat je geen rekening krijgt van de $ 10.000 en in Tanzania weet je nog een ding zeker, zelfs een officiële acte van de notaris is geen garantie dat iemand anders met een soortgelijke acte (maar betere vrienden) komt aanzetten en je vraagt zijn land te verlaten. We hebben dit helaas meerdere malen gehoord uit eerste hand.
De grond is immers nooit eigendom van een levende, maar altijd van de voorouders. De levende leent de grond als het ware van de voorouders. Het stuk grond waar zoete aardappelen op werd geteeld door de voorouders wordt dan ook niet bebouwd door de levenden. Dit zou respectloos zijn, het stuk grond daarnaast mag wel worden bebouwd en de voorouders ‘bewaken’ dat en zorgen voor een goede vruchtbaarheid. Worden er gebeden aan de voorouders overgeslagen, wordt er slecht over hen gesproken, laakt de man zijn huwelijkse plichten, dan zorgen die voorouders er wel voor dat de grond niet meer vruchtbaar zal worden. Zeg maar een vergelijkbare situatie, een vergelijkbare chantagegedachte, als in de katholieke kerk waar het aantal malen kerkbezoek, het aantal onze vaders en wees gegroetjes de kwaliteit van de positieve ‘ Goddelijke instraling’ en de plaats in de hemel bepaalden.
Ach, lands wijze lands eer. Er is geen goed of slecht, geen beter, maar altijd een ‘anders’ dat het reizen daardoor juist zo boeiend maakt. Naar onze mening is eigendom van grond gewoon niet mogelijk, ook de grond van ons huis in de Pals is van ons allen, in bruikleen door ons. Het bevat, naar onze overtuiging ook de energie van de vorige bewoners. Jammer dat we er voor moeten betalen, maar dat veranderen we niet
